مقدمه:
در بحث اخلاقى هفته حدیثى از پیامبر اکرم(ص) خطاب به حضرت على(ع) نقل کردیم که در آن حضرت 103 صفت براى مؤمن بیان فرمودند که در جلسات قبل سى و یک صفت بیان شد و در این جلسه چهار صفت دیگر را بیان مى کنیم.
متن حدیث:
«... حلیماً اذا جهل علیه، صبوراً على من اساء الیه، یُبجّل الکبیر و یرحّم الصغیر».(2)
ترجمه حدیث:
مؤمنان کامل الایمان در مقابل جهل جاهلان بردبار و در مقابل بدى صبورند و به بزرگان احترام مى کنند و کوچک ها را مورد نوازش قرار مى دهند.
شرح حدیث:
سى و دوّمین صفت مؤمن «حلیماً اذا جهل علیه» است یعنى در مقابل جهل جاهلان بردبار است و اگر به او بد بگویند بردبار است و بدى آنها را با بدى جواب نمى دهد.
سى و سوّمین صفت مؤمن «صبوراً على من أساء الیه» است یعنى اگر کسى عملا بدى کرد صبر مى کند. تفاوت این صفت با صفت قبلى در این است که در مورد قبل گفتار بد و در این مورد کار بد مراد است.
در اسلام یک قانون داریم و یک اخلاق، قانون این است که اگر کسى به شما بدى کرد به همان اندازه در مقابل او بدى کنید قرآن مى فرماید: «فمن اعتدى علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدى علیکم»،(3) این قوانین براى این است که بدکاران سراغ آن نروند، و امّا اخلاق این است که نه تنها در مقابل بدى، بدى نکنید بلکه بدى را با خوبى جبران کنید، قرآن مى فرماید:
«و اذا مرّا باللغو مرّوا کراماً»(4) و یا «ادفع باللتى هى احسن السیئة»(5) و یا «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً».(6) این اخلاق است.
سى و چهارمین صفت مؤمن «یبجّل الکبیر» است یعنى بزرگ ترها را تعظیم مى کند. مسئله احترام به پیرمردها و افراد مسنّ در روایات زیادى مورد توجّه واقع شده است. مرحوم شیخ عبّاس قمى در کتاب سفینة البحار روایتى را نقل مى کند:
«من وقّر ذا شیبة لشیبته آمنه الله تعالى من فزع یوم القیمة»(7) کسى که پیرمردى را به خاطر پیرى گرامى بدارد خدا او را از عذاب روز قیامت حفظ مى کند، و در روایت دیگر مى فرماید:
«انّ من اجلال الله تعالى اکرام ذى الشیبة المسلم».(8)
سى و پنجمین صفت مؤمن «یرحّم الصغیر» است یعنى کوچکترها را مورد نوازش قرار مى دهد.
معروف است که وقتى به بزرگان مى رسید به خاطر بزرگى آنها را احترام کنید و وقتى به کوچک ترها مى رسید آنها را به خاطر این که کمتر گناه کرده اند احترام کنید.
1. آیه 30، سوره نازعات.
2.بحار، ج 64، ص 311.
3. آیه 194، سوره بقره.
4. آیه 72 سوره فرقان.
5. آیه 96، سوره مؤمنون.
6. آیه 63، سوره فرقان.
7. سفینة البحار، ماده «شیب».
8. سفینة البحار ماده «شیب».