سؤال:
خداوند در قرآن مى فرماید: «اِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَ الاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَیّام(1)» آیا مقصود از شش روز؟ در آن وقت روز و شبى نبود، بعلاوه، چرا در یک لحظه همه آنها را نیافریده است؟
پاسخ:
سؤال فوق مشتمل بر دو قسمت است: قسمت اوّل این که مقصود از شش روز چیست، در صورتى که در آغاز آفرینش شب و روزى در کار نبود؟
پاسخ این قسمت این است که اصولا لفظ «یوم» که مرادف آن در زبان فارسى کلمه «روز» است، در هر مقامى روى مناسبتى معناى مخصوصى به خود مى گیرد. معمولا این لفظ در همان معناى روز که ضدّ شب است به کار مى رود و در قرآن نیز در این معنا زیاد به کار رفته است; ولى گاهى همین لفظ به معناى «دوران» استعمال مى شود، بطورى که اگر چیزى دوران هاى مختلفى داشته باشد، به هر دورانى «یوم» (روز) اطلاق مى گردد.
مثلا پیر مردى مى گوید: «روزى کودک بودم، روزى هم جوان بودم، امروز دیگر پیر شده ام» چون این دوران ها مانند حلقه هاى زنجیر یکى به دیگرى مانند سه روز معمولى وصل است، از این نظر این سه دوران مختلف زندگى را به لفظ «روز» تعبیر مى کند.
امام(علیه السلام) مى فرماید: «الدَّهْرُ یَوْمان; یَوْم لَکَ وَ یَوْم عَلَیْک; روزگار دو روز بیش نیست، روزى به نفع تو مى گردد و روزى هم بر زیان توست» یعنى انسان در طول زندگى خود دو دوران مختلف دارد، روزى در اوج قدرت است و روزى گرفتار مشکلات و یا به قول «کلیم» کاشانى:
بد نامى حیات دو روزى نبود بیش *** آن هم کلیم با تو بگویم چسان گذشت
یک روز صرف بستن دل شد به این و آن *** روز دگر به کندن دل زین و آن گذشت!
مسلماً منظور «کلیم» از روز نیز، دوران بوده است.
روى این بیان، مقصود از شش روز که زمین و آسمان در آن آفریده شده است، شش دوران است که بر زمین و آسمانها گذشته تا به صورت فعلى در آمده است; یعنى، این وضع فعلى در زمین و اجرام آسمانى نتیجه یک سلسله تحوّلات پى در پى است که در آنها پدید آمده و در نتیجه پس از طىّ این مراحل، به صورت فعلى در آمده اند، حال ممکن است مدّت یک دوران، ده میلیون سال یا ده میلیارد سال بوده باشد.
قسمت دوّم این است که چرا تمام آنها را در یک لحظه خلق نکرده و بطور تدریج، خلقت آنها صورت پذیرفت؟
پاسخ این سؤال این است: جهانى که ما در آن زندگى مى کنیم، جهان مادّه است و تکامل تدریجى از آثار لاینفکّ موجود مادّى به شمار مى رود و امور مادّى بالطّبع در طىّ زمان از صورتى به صورتى در آمده و مراحلى را طى مى نماید و در نتیجه یک پدیده کامل مى شود و زمین آسمانها نیز از این قانون مستثنا نیستند.
شما هرکدام از پدیده هاى مادّى را در نظر بگیرید ملاحظه خواهید کرد که تمام آنها تدریجاً از نردبان تکامل بالا مى روند. گیاهان و درختان پس از گذشت زمانى مثلا به صورت یک بوته گل، یا یک درخت برومند در مى آیند; معادن و منابع تحت الارضى، با مرور زمان پس از فعل و انفعالات زیادى متحوّل به یک مادّه معدنى مى شود، حیوان و انسان تا دوران جنینى را در رحم در مدّت مخصوصى به پایان نرساند، نمى تواند در جهان وسیعترى زندگى کند و این قانون در همه جا و همه چیز جهان مادّه حکومت مى کند.
1. سوره یونس، آیه 3; (پروردگار شما، خداوندى است که آسمانها و زمین را در شش روز [شش دوران] آفرید).