صفات مؤمن (2)

مقدمه: در بحث اخلاقى گذشته حدیثى از پیامبر اکرم(ص) خطاب به على(ع) نقل کردیم که حضرت فرمود مؤمن مؤمن نمى شود مگر این که صد و سه صفت در او جمع شود که این صفات در پنج دسته جمع مى شود. پنج صفت در جلسه قبل بیان شد و اکنون به پنج صفت دیگر اشاره مى کنیم:

متن حدیث: ... کریم المراجعة، اوسع الناس صدراً، أذلّهم نفساً، صحکه تبسماً، و اجتماعه تعلماً... .(1) ترجمه حدیث: ... مراجعاتش کریمانه است، سعه صدرش از همه بیشتر، تواضعش زیاد است، با صداى بلند نمى خندد و حضورش در اجتماعات همراه با تعلیم و تعلّم است. ششمین صفت مؤمن «کریم المراجعة» است، یعنى مراجعاتش کریمانه است که دو احتمال دارد: 1- مراجعاتى که مردم به او دارند کریمانه برخورد مى کند، یعنى یا الان توانائى آن را دارد و انجام مى دهد یا وعده انجام آن را در آینده مى دهد و یا نمى تواند انجام دهد که عذرخواهى مى کند، قرآن مى فرماید: «قول معروف و مغفرة خیر من صدقة یتبعها اذى».(2) 2- مراجعه اش به دیگران کریمانه است یعنى اگر از کسى چیزى مى خواهد مؤدّبانه است و طلبکارانه نیست و اصرار نکرده و طرف را مأخوذ به حیا نمى کند. هفتمین صفت مؤمن «أوسع الناس صدراً» است، یعنى سینه اش از همه گشاده تر است قرآن در مورد سعه صدر مى فرماید: «فمن یرد الله أن یهدیه یشرح صدره للاسلام و من یرد أن یضله یجعل صدره ضیّقاً حرجاً»(3) هرکس را خدا بخواهد هدایت کند (لایق هدایت بداند) براى پذیرش اسلام شرح صدر به او مى دهد و هرکس را بخواهد گمراه کند (لایق هدایت نباشد) سینه اش را تنگ مى کند. «سعه صدر» به چه معنى است؟ اشخاصى که شرح صدر دارند همه چیز را تحمّل مى کنند (ناملایمات، مشکلات، حوادثِ سخت...) بدگویى ها در آنها اثر نکرده و زود ناامید نمى شوند. حوادث، علوم، دانش ها و معارف را در خود جاى مى دهند و اگر کسى درباره آنها بدى کند در گوشه اى از ذهن خود جاى مى دهند و تمام وجودشان را پر نمى کند ولى کسانى که ضیّق الصدر هستند با اندک ناملایماتى جابه جا شده و پذیرش و تحمّل و حوصله ندارند. هشتمین صفت مؤمن «اذلّهم نفساً» است، «ذلت» در لغت عرب به معنى تواضع و «ذلول» به معنى رام است، ولى در فارسى ذلّت یک بار منفى دارد پس این صفت به معنى تواضع است یعنى مؤمن تواضعش زیاد است و در مقابل مردم تواضع مى کند، به کوچک و بزرگ آنها احترام مى کند، و توقع ندارد همه به او احترام بگذارند. نهمین صفت مؤمن «ضحکه تبسماً» است، مؤمن با صداى بلند نمى خندد در روایات داریم که پیامبر هیچگاه با صداى بلند نخندید، پس خنده مؤمن هم مؤدّبانه است. دهمین صفت مؤمن «اجتماعه تعلّماً» است یعنى مؤمن وقتى در جلسه اى مى نشیند سعى مى کند تعلیم و تعلّم در آن باشد و به غیبت و چیزهایى که به درد او نمى خورد و فایده اى براى او ندارد نمى پردازد.